Ашмянская важніца

На аэраздымку 1944 г. у пачатку вуліцы Барунскай звяртае на сябе ўвагу невялікі будынак з шатровым дахам.

Гэты будынак таксама можна адшукаць і на відэазапісах Арана Бароўскага 1937 г. (спасылка). На першым відэа, якое здымалася з вуліцы Пілсудскага, бачны Бабскі рынак (спасылка на артыкул пра рынкі ў Ашмянах), а на заднім плане - невялікі будынак з двух'ярусным дахам.

У другім відэа ёсць фрагмент, які здымаўся з плошчы Касцюшкі (Рынак), дзе можна разгледзіць цукерню Каўшыніса, бензакалонку, агараджу царквы, а таксама будынак з мезанінам (напэўна належыў Бэкерам) перад якім стаіць той самы невялікі будынак.

Ніжэй на карце пазначаны месцы адкуль здымаліся відэа.

Для чаго быў прызначаны гэты будынак можна даведацца з кнігі "Pamiętnik Zjazdu Gospodarczego w Oszmianie w dniu 11 października 1931 r.", у якой ёсць табліца, дзе пералічана маёмасць ашмянскага магістрата. Магістрату належыў плац пры вуліцы Барунскай №1, дзе месцілася пажарная ахова, а таксама знаходзіўся драўляны будынак з гарадскімі шалямі. З вялікай верагоднасцю гэта і ёсць той самы будынак з шатровым двух'ярусным дахам.

Спасылка

Яшчэ трэба адзначыць, што ў гэтага будынка, у адрозненне ад большасці іншых, пазначаны кошт з дакладнасцю да грошаў - 1874,87 Zł. Таксама дакладны кошт ёсць і ў сямікласнай школы і гідраэлектрастанцыі, якія былі пабудаваны незадоўга перад гаспадарчым з'ездам. Таму і важніца (будынак з гарадскімі шалямі), напэўна, была пабудавана у канцы 1920 - пачатку 1930 гг.

Будынак ашмянскага музея

Вялікая верагоднасць, што будынак, у якім зараз месціцца ашмянскі краязнаўчы музей ім. Ф.К.Багушэвіча і аптэка, быў пабудаваны сям'ёй Стругач.

У фондах ашмянскага музея, у звестках пра Давіда Стругача, ужо ўзгадвалася што "он владел зданием, где теперь нынешняя аптека (продал его Химичевскому, который её и основал)", але нядаўна апублікавалі яшчэ адзін матэрыял, які гэта пацвярджае.

У артыкуле Таццяны Валянцінаўны Даўгач "Горадабудаўніцтва Ашмянаў у канцы ХVIII - пачатку ХХ ст." (зборнік навуковых артыкулаў "Ашмяншчына. Штодзённае жыццё жыхароў краю ў Х - ХХІ стст.", 2024) узгадваецца гісторыя таго, як Лейба Стругач справабаў адкрыць у доме бацькі сваёй жонкі Майсея Франк-Камянецкага гарэлачный завод. Гэта гісторыя ўжо неаднаразова публікавалася, але дадаткова да артыкула ва ўклейке быў апублікаваны план 1878 г. плаца і дома Майсея Франк-Камянецкага.

План на пабудову гарэлачнага завода ў Ашмянах (з "Ашмяншчына. Штодзённае жыццё жыхароў краю ў Х - ХХІ стст.")

Нягледзячы на тое, што план ахоплівае не вельмі вялікі ўчастак горада, інфармацыі з яго дастаткова, каб адшукаць гэта месца.

Драўляны дом знаходзіўся ў месцы, дзе Віленская вуліца пачыналася ад гарадской плошчы, а на захад ад дома праходзіў школьны завулак. Гэта месца, таксама можна адшукаць на плане Ашмянаў 1866 г. (спасылка на план).

На гэтым месцы зараз знаходзіцца будынак ашмянскага музея. Мураваны будынак злева быў напэўна знесены яшчэ ў канцы ХІХ ст., бо на старых малюнках і фотаздымках яго няма, а на аэраздымку 1944 добра бачна, што завулак, які ішоў да яўрэйскай школы значна пашырыўся.

Цікавыя звесткі пра гэты дом, яшчэ ёсць у зборніке навуковых артыкулаў "Ашмяны і Ашмянскі раён", 2015. У артыкуле Алены Акушкі "Исторические усадьбы: путь к возрождению. Усадьба Будёновка начала ХХ в." пра гарэлачны завод у гэтым месцы адначана наступнае "Это маломощное предприятие (водочный завод) действительно начало функционировать. Но это была лишь стартовая площадка. Водочный завод Стругача функционировал только до 1880 г. Вместо завода в доме Каменецкого был открыт оптовый склад (оптовая продажа простой водки). Позже этот дом перешел в собственность жены Стугача Гинды", а таксама "О больших прибылях Стругача говорит тот факт, что в 1888 г. он построил на городской площади двухэтажный жилой каменный дом, начал строительство усадьбы в деревне Будёновка".

Трэба адзначыць, што дом, напэўна, належыў менавіта Гіндзе Стругач, якая атрымала яго ад бацькі Майсея Франк-Камянецкага (памёр у 1881 у Вільні). Напрыклад, менавіта яна адназачана як уладальніца дома ў 1894 г.

з сайта jewishgen.org

А таксама пасля смерці Гінды ў 1923 г адзначана, што ёй належыў будынак на вуліцы Жалігоўскага (спасылка). Напэўна, гэта як раз і ёсць згадка пра будынак, дзе зараз музей, бо ў 1920-ых гг. яго адрас быў вул. Жалігоўскага дом 2.

Такім чынам, найбольш верагодна наступная гісторыя. На месцы музея раней знаходзіўся драўляны будынак Майсея Франк-Камянецкага, яго зяць Лейба Стругач на кароткі час адкрыў тут гарэлачны завод, а пасля таго як ён пабудаваў новую вялікую фабрыку на Барунскай вуліцы тут месціўся гарэлачны склад і крама. Пасля смерці Майсея будынак атрамала ў спадчыну яго дачка і жонка Лейбы Стругача Гінда. У 1888 г. сям'я Стругач пабудавала на гэтым месцы вялікі мураваны будынак. Частку гэтага будынка арандавалі пад аптэку Хамічэўскія. Пасля смерці Гінды ў 1923 г. яе сыны прадалі будынак Уладзіміру Хамічэўскаму.

Магіла сястры Антонія Эдварда Адынца

Недалёка ад ашмянскай каталіцкай капліцы ёсць стары помнік. Металічны крыж, як і на многіх іншых магілах, не захаваўся. Тэкст на камне складана прачытаць, але галоўнае разабраць можна. Тут пахавана Анеля з Адынцоў Аганоўская.

Памерла яна 12 лістапада 1846 г. ва ўзросце 35 гадоў ад ліхаманкі у Мажэйкаве.

Яе мужам быў адстаўны капітан Людвік Аганоўскі з фальварка Равы. Шлюб яны ўзялі ў гальшанскім касцёле 23 мая 1836 г. Бацькамі яе былі Адынец Тадэвуш і Тэрэза з Гнатоўскіх. Атрымліваецца, гэта малодшая сястра вядомага паэта і перакладчыка Антонія Эдварда Адынца (1804-1885).

Людвік і Анеля жылі ў Лэйлубке, тут у іх нарадзілася 5 дзяцей: Людвіка-Марыя (1837-1839), Антаніна (1839), Альфонс (1841), Уладзіслаў-Пётр (1842) і Мячыслаў-Раман (1844).

Пасля смерці Анелі Людвік ажаніўся 2 мая 1848 г. у крэўскім касцёле з Вікторыяй Міхалоўскай, якая ў Мажэйкаве нарадзіла яму яшчэ трох дзяцей: Юзэфу-Валерыю (1849), Антонія-Апалінарыя (1850-1855) і Баляслава-Марціна (1852).