вторник, 20 декабря 2022 г.

Вінцэнт Славецкі

Вінцэнт Славецкі - адзін з першых літографаў Літвы. Паходзіў ён з ашмянскай мяшчанскай сям'і.
Вінцэнт Славецкі. Аўтапартрэт (limis.lt)
У артыкуле  Ўладзіміра Іванавіча Рынкевіча "Літографы Віленскай мастацкай школы" (2004) пра Славецкага ўзгадваецца наступнае:
"Найбольш актыўнае засваенне новай графічнай тэхнікі ва універсітеце выпадае на 1820-1826 гг., калі друкаром і кіраўніком літаграфічнай майстэрні становіцца Вінцэнт Славецкі (1794-1844), ураджэнец Ашмянскага павета, вучань Ю. Саўндэрса. Яшчэ студэнтам ён набыў вопыт працы прасаўшчыка ва ўніверсітэцкай гравёрнай майстэрні. У 1817-1820 гг. як стыпендыят універсітэта ён не без поспеху ўдасканальваў сваё майстэрства ў гравіраванні па сталі і камяні ў Пецярбургскай акадэміі мастацтваў. Пасля вяртання ў Вільню за два гады ён прафесійна абсталяваў літаграфічную майстэрню і наладзіў вытворчасчь друкаванай прадукцыі на патрэбу універсітэта. Добра валодаючы малюнкам і разнастайнымі графічнымі тэхнікамі, ён сам рысаваў, рэзаў і друкаваў станковыя творы (партрэт прафесара універсітэта Э.Снядецкага, 1822; партрэт пісьменніка С.Трэмбецкага, 1822, партрэт князя Віталда; “Падарожжа ў Егіпет”), таксама ілюстрацыі да кніг (A.MaczuskiO pryjaźniach i przyaciołach” (Wilno, 1817), J.StrumiłłyOgrody północne” (Wilno, 1820)). У апошнія гады жыцця (з 1836) з-за пагаршэння зроку Славецкі прыпыніў занятак графікай, служыў настаўнікам малявання і каліграфіі ў Дынябурскай гімназіі (зараз г. Даўгаўпілс, Латвія)".

Некалькі літаграфій Вінцэнта Славецкага, якія можна адшукаць у інтэрнэце:
Партрэт паэта Станіслава Трамбецкага (polona.pl)
Партрэт Вітаўта (limis.lt)

Алегарычная кампазіцыя (polona.pl)
Віньетка часопіса "Dzieje dobroczynności krajowej i zagranicznej z wiadomościami ku wydoskonaleniu jej służącemi" (polona.pl)

Віньетка часопіса "Dzieje dobroczynności krajowej i zagranicznej z wiadomościami ku wydoskonaleniu jej służącemi" (polona.pl)
Вокладка да кнігі O pryjaźniach i przyaciołach”, Анджэй Мачускі, Вільня, 1817 (limis.lt)
Некалькі ілюстрацый Славецкага з кнігі Юзафа Струмілы Ogrody północne”, Вільня, 1820 (polona.pl):
У розных крыніцах пазначана, што Вінцэнт быў з Ашмянскага павета, але дзякуючы рэвізіям і метрычным кніжкам можна дакладна вызначыць месца яго паходжання - гэта горад Ашмяны.
Рэвізія 1795
Славецкія даўні ашмянскі род, яны яшчэ ўзгадваюцца ў інвентары за 1668 г. Бацька Вінцэнта Францішак с. Ежы Славецкі быў возны. Маці - Вікторыя з дому Кубіловіч. Яны пакінулі пасля сябе трох сыноў: Юзафа, Вінцэнта і Міхала. Міхал памёр у 1831 г. у 23 гады, улічваючы год смерці і малады ўзрост, напэўна яго забілі падчас задушэння паўстання ("ашмянская разня"). А Юзаф ажаніўся с Кацярынай Валчацкай і меў шмат дзяцей і ўнукаў, яго нашчадкі і сёння жывуць у ваколіцах Ашмянаў.

У рэвізіі за 1834 Вінцэнт сын Францішка Славецкі ўзгадваецца як ганаровы грамадзянін г. Вільні, ён жыў на вуліцы Партовой у доме Вульфа Якубсона, таксама адзначана, што ён займаецца жывапісам і быў ён халасты.
Подпіс Славецкага з рэвізіі 1834
На ашмянскіх могілках захавалася магіла бацькоў Вінцэнта. Надпіс на крыжы: "TU LEƵA, Rodice FRANCISZEK SŁAWECKI. lenerał, w.p.o. miał lat 70. umarł 1824; WIKTORYA lat 50. um. 1827; syn Wincenty Postawił."
У надпісе ёсць недакладнасці: 
1) маці Вінцэнта Вікторыя Славецкая насамрэч памерла 19 студзеня 1828. У метрычнай кніжцы пазначана, што ёй было 55 гадоў. А калі верыць рэвізіям, то яе ўзрост быў 58 гадоў.
2) з бацькам Вінцэнта Францішкам Славецкім больш пытанняў. З рэвізій вядома, што ён нарадзіўся каля 1765. Ёсць запіс аб смерці нейкага Францішка Славецкага 11.11.1821 у Ашмянах. У гэтым запісе пазначана, што ён быў селянін ("працавіты") і яму было 85 гадоў, але насамрэч ён быў мешчанін і меў каля 56 гадоў. Але пра іншых Славецкіх з Ашмянаў невядома, таму мне здаецца, што запіс за 1821 адносіцца да бацькі Вінцэнта, толькі там перавелічанны ўзрост памералага. А ў рэвізіі за 1816 адзначана, што Францішак Славецкі памёр у 1813. Але хутчэй усяго гэты запіс памылковы, магчыма Францішак удзельнічаў у вайне 1812 г. на баку Францыі і пасля хаваўся ад уладаў і родныя запісалі яго памерлым.

Крыж на магіле бацькоў Славецкага
Памёр Вінцэнт сын Францішка Славецкі 30 жніўня 1872 г. у Ашмянах. У запісе аб смерці аднзначана, што Вінцэнт быў халасты, меў чын калежскага сакратара (Х клас) і некалі з'яўляўся настаўнікам малявання Дынабургскай школы. Пазначана, што яму было 90 гадоў і памёр ён ад старасці, але насамрэч яму было каля 78 гадоў (перабольшванне ўзроста ў метрычных кніжках сустракаецца часта). Пахаваны праз 3 дня на ашмянскіх парафіяльных могілках.
Запіс аб смерці і пахаванні Вінцэнта Славецкага
Магіла Вінцэнта знаходзіцца каля яго бацькоў. Усе надпісы складана прачытаць. Крыж, магчыма, не першапачатковы.
Магіла Вінцэнта Славецкага
За наводку на Славецкага дзякуй Алене Жастковай

понедельник, 14 февраля 2022 г.

Дом Стругачей в Минске

Большая часть информации из книги Леонида Маракова "Галоўная вуліца Мінска (1880-1940 гг.). Кніга 2", 2013

Дом Стругачей располагался на улице Захарьевская, 72 (в 1896-1912 - 70). Сейчас на этом месте - проспект Независимости перед домом №18. Дом принадлежал купцу Лейбе Давидовичу Стругачу (не позднее чем с 1888), а после его смерти в 1906 - его вдове Стругач Гинде Моисеевне. В 1921 г. дом был национализирован.

Со стороны улицы Захарьевской дом состоял из двух соединенных двухэтажных разных по высоте зданий, стены которых слева и справа вплотную примыкали к домам других владельцев. За домами во дворе было несколько хозяйственных построек.


Помещения сдавались под различные магазины и ремесленные мастерские. В разное время этом доме располагались: часовая мастерская и магазин Лейзеровского, шапочная мастерская и магазин Вайнштейна, корсетная мастерская и магазин Поселя, бакалейная лавка Эфрон, магазин одежды Рипса и другие.

Несмотря на то, что существует большое количество старых снимков улицы Захарьевской и то, что дом Стругача находился относительно недалеко от знаменитой минской гостиницы "Гарни", пока удалось найти только два снимка дома Стругача.

Один из снимков, сделанный примерно в 1918, существует в двух вариантах, на одном из них дом Стругача частично обрезан, но он в лучшем качестве. Дом Стругача - два совмещенных крайних зданий в правой части снимка. На более высоком здании (во втором варианте он обрезан) вывесок не видно. На втором более низком здании хорошо видна реклама магазина часов Лейзеровского, есть большая вывеска, на стенках между окнами нарисованы часы, а также установлены часы в виде фонаря. На первом этаже видны вывески шапочной мастерской Вайнштейна и магазина одежды Рипса.

фото из коллекции Michał Zarožny (ссылка)

снимок с ebay.de (ссылка)
Второй снимок из журнала "Чырвоная Беларусь" 1931 г. Дом Стругача выделен красным цветом.
Ссылка на полный снимок без пометок

понедельник, 3 января 2022 г.

Предполагаемая дочь Давида Стругача

При поиске информации про семью Стругач, на сайте Российского государственного исторического архива, было найдено дело "О включении в купеческую семью петроградской 1-ой гильдии купчихи Гинды Стругач старшего сына ее Абрама", 1914 г. (1). Из заголовка этого дела, стало известно, что семья Стругач имела отношение к Петроградскому купечеству.

В свободном доступе в интернете есть ежегодные справочники, где приведены лица, включенные в Петроградское (С.-Петербургское) купечество. И, действительно, в справочниках на 1915 и 1916 года нашлись сведения о Гинде Стругач.

Петроградское купечество за 1915 г. (2)
Петроградское купечество за 1916 г. (3)

Из справочной книги за 1916 г. наиболее интересен тот факт, что у сына Гинды Давида Лейбовича Стругача была жена Алевтина.

В Санкт-Петербурге Давид Стругач оказался видимо в 1906 г., что известно из следующих данных. В архиве ЦГИА СПб в фондах Петроградского технологического института Императора Николая I есть дело "О принятии в студенты института Давида Стругача", 1906 г. (4). То, что эта запись относиться именно к Давиду Лейбовичу подтверждается тем, что до этого он также получал техническое образование в Германии. В 1901-03 гг. он упоминается среди студентов машиностроительного отделения Мюнхенского технического университета (5). А в 1906 г. он отмечен среди студентов успешно сдавших экзамен по химии в Технологическом институте Карлсруэ (6).

Найти информацию про жену Давида Алевтину, учитывая редкость имени и фамилии, не составило большого труда. Алевтина Стругач неоднократно упоминается в архиве ЦГИА СПб как учащаяся Петроградского женского медицинского института. Там же, указано её полное имя до замужества - Хомзе Алевтина Альбертовна (7). Её отец Хомзе Альберт Александрович был купцом 1-ой гильдии из Кяхты, учредитель чайной фирмы "Цзинь-Лунь" (8).

В статье, посвящённой книге "Вампиры" (предполагаемым автором этой книги считается Екатерина Николаевна Молчанова), отмечено, что у Хомзе (Молчановой) Екатерины была внучка Строева (Стругач) Елена Давидовна (12.05.1909-22.12.1989, актриса МХАТа). (9,10).

Строева (Стругач) Елена Давидовна (11)

В соцсетях удалось найти внука Елены Давидовны. К сожалению, у него мало информации про родителей Елены, но он подтвердил, что Елена Давидовна действительно является дочерью Стругач (Хомзе) Алевтины, и родители Елены развелись вскоре после её рождения, а также, что её отец погиб во время войны.

Конечно, хотелось бы найти ещё более убедительные подтверждения, однако очень многое указывает на то, что Елена является дочерью Давида Лейбовича Стругача.

Источники:

1. РГИА ф.573 о.13 д.15233; https://rgia.su/object/6337933
2. Справочная книга о лицах, получивших на 1915 год из Петроградской купеческой управы купеческие и промысловые свидетельства. – Пг. : тип. А.Н. Лавров и К°, 1915; https://vivaldi.nlr.ru/bx000040065/details
3. Справочная книга о лицах Петроградского купечества и других званий, акционерных и паевых обществах и торговых домах, получивших [на 1916 год] сословные свидетельства по 1-й и 2-й гильдиям, промысловые свидетельства 1 и 2 разрядов на торговые заведения, 1–5 разрядов на промышленные предприятия и 2 и 3 разрядов на личные промысловые занятия. – 1916.; https://vivaldi.nlr.ru/bx000040054/details
4. ЦГИА СПб ф.492 о.2 д.9110; https://spbarchives.ru/infres/-/archive/cgia/492/2/9110
5. Personalstand der Königlich Bayerische Technische Hochschule zu München (im Winter-Semester 1901/02, Sommer-Semester 1902, Winter-Semester 1902/03, im Sommer-Semester 1903; https://mediatum.ub.tum.de/1456156
6. https://www.deutsche-digitale-bibliothek.de/item/D5TTBIDS2MWMOJHVX4IRVA2QUFRSETHV
7. ЦГИА СПб ф.436 о.4 д.4042; https://spbarchives.ru/infres/-/archive/cgia/436/4/4042
8. https://charity.fgurgia.ru/object/134556903?lc=ru
9. https://fantlab.ru/article634
10. https://www.kino-teatr.ru/kino/acter/sov/4151/bio/
11. https://www.etvnet.com/encyclopedia/d/person/stroeva-2/