Ашмянскі касцёл у міжваенны час

Паводле Catalogus Ecclesiarum et Cleri Archidioecesis Vilnensis

Ксёндз Ян Курчэўскі. Паходжанне

Ян Курчэўскі (1854-1916) - святар і гісторык. На беларускай Вікіпедыі (спасылка на артыкул) адзначана, што ёсць дзве версіі месца яго паходжання - Данюшава і Солы. Як звалі яго бацькоў звестак няма.

Ян Курчэўскі (polona.pl)

З дапамогай метрычных кніжак, якія ёсць на FamilySearch.org гэтую інфармацыю можна адшукаць. Прозвішча Яна ў запісе аб хросце напісана з памылкай - Крушэўскі. Магчыма гэта і было прычынай таго, што былі сумненні ў месцы яго нараджэння. Нарадзіўся ён у Солах. Яго бацькамі былі Марцін і Ганна (з Хацілоўскіх). 

Спасылка на запіс

Памылка ў прозвішчы пацвярджаецца тым, што ёсць іншыя запісы з яго бацькамі. Так, у 1851 годзе ў Данюшаўскім касцёле ахрысцілі яго брата Гіпаліта.

Спасылка на запіс

А шлюб яго бацькі ўзялі ў Смаргонях, адкуль была яго маці.

Спасылка на запіс

У рэвізіі за 1834 г. (спасылка на запіс) яго дзед Караль сын Бартламея ўзгадваецца ў вёсцы Данюшава, але адзначана, што ён туды перамясціўся з суседняй вёскі Заблоцце.

Трэба яшчэ звярнуць увагу на хросных бацькоў Яна. Гэта былі шляхцічы Тадэвуш Стэльніцкі і Канстанцыя Свенціцкая, што не зусім звычайна, так як яго бацькі былі сяляне. А сярод прысутных на хросце ўзгадваецца нават пробашч Сольскага касцёла кс. Пётр Жылінскі. Цікава, што пасля, на пачатку служэння Яна Курчэўскага ў Вільні Пётр Жылінскі якраз ўзначальваў Віленскую дыяцэзію.

Пётр Жылінскі (спасылка на артыкул у Вікіпедыі)

Прычынай таго, што Ян нарадзіўся ў Солах, а не ў Данюшаве, адкуль быў яго бацькі, а таксама значнасць асоб прысутных на яго хросце была ў тым, што бацька Яна Марцін быў арганістам. Напэўна яго бацьку запрасілі ў нядаўна пабудаваны касцёл у Солах на працу. Аб тым, што Марцін быў арганістам вядома з яго характарыстыкі, якую яму выдалі ў Ашмянскім касцёле, дзе ён працаваў не менш чым 9 год.

З фондаў Бібліятэкі Врублеўскага Літоўскай акадэміі навук (elibrary.mab.lt)

Тэкст характарыстыкі:

"Свидетельство 

Дано сие от настоятеля Ошмянского Р.К. приходского костела и декана органистому сего костела крестьянину Свенцянского уезда Данюшевской волости Мартину Карловичу Курчевскому в том: что, он Курчевский в продолжении девяти лет должность органиста исполнял усердно и акуратно поведения был хорошего и вел себя чрез все время трезво и честно. В чем подписом и с приложением казенной печати удостоверяю. Апреля 22 дня 1867 года г. Ошмяна. 

И. д. Ошмянского настоятеля и декана викарный Ошмянского костела Кс. Коссовский"

Улічваючы той факт, што бацька Яна быў арганістам, можна і невыпадкова, што ксёндз Курчэўскі пасля набыў для Данюшаўскага касцёла арган.

Арган Данюшаўскага касцёла. Фота з Argany.by

І арган гэты не абы-які, а з капліцы Вострай брамы. Дзе, дарэчы, доўгі час пробашчам быў ужо ўзгаданы Пётр Жылінскі.

Арган капліцы Вострай брамы. Малюнак з "Віленскага альбома" (polona.pl)

Аптэчны склад на вуліцы Жалігоўскага

У артыкуле Сяргея Сергачова "Деревянная архитектура Ошмян и Гольшан (по материалам ошмянского БТИ конца 1940 - начала  1960-ых гг.)" ёсць фотаздымак і апісанне будынка, які адметны сваімі невялікімі памерамі.

Фота 1948 г.

Тэкст з артыкула:

"...Торговая лавка (Советская, 139) является небольшим квадратным в плане сооружением под двускатной крышей. Уклон рельефа потребовал возведения каменного фундамента и трехступенчатого крыльца перед входом. Высота фундамента позволила организовать подвал, о чем свидетельствует окно в подвал справа от входа. Здание деревянное, рублено из брусьев. Главный фасад обшит широкими досками: верхняя часть горизонтально, нижняя – вертикально. Стена главного фасада практически полностью занята дверью и большим окном со ставнями. Окно разделено на 8 крупных частей. Треугольный фронтон крыши имел небольшое окошко и украшен резным декором ветровых досок. В целом архитектурное решение этого торгового сооружения основано на противопоставлении главного фасада, насыщенного активными деталями и резным декором с достаточно укрупненными элементами растительного орнамента, простым формам небольшого объема здания..."

3D рэканструкцыя

Убачыць гэты будынак можна яшчэ на адным здымке прыкладна канца 1940-ых гг., які быў апублікаваны на старонцы "Ашмянскага весніка" ў VK. Дзякуючы яму можна дакладна вызначыць месца, дзе знаходзілася гэтая гандлёвая лаўка.

Будынак справа

Знаходзіўся гэты будынак на вуліцы Савецкая (у 1920-30-ых гг. - Жалігоўскага) непадалёку ад магазіна "Пачастунак".

Месца пазначана чырвоным

Таксама, дзякуючы відэа Арана Бароўскага, можна вызначыць чые крамы знаходзіліся ў гэтым будынку.

Кадр з відэа 1930-ых гг.

На гэтым кадры справа крыху бачны гэты будынак. Можна разгледзіць нават частку шыльды. На ёй напісана "APT...". Не складана здагадацца, што хутчэй усяго гэта быў аптэчны склад. З дапамогай адрасных кніг і гандлёвага рэестра можна даведацца, што быў гэта, напэўна, аптэчны склад Соры Матук (вул. Жалігоўскага, 3). Таксама па гэтым адрасе ўзгадваецца спажывецкая крама Рахель Мельцер.

Запісы ў гандлёвым рэестры за 1928 г.

Яшчэ адзін кадр з відэа, дзе ёсць гэтая лаўка, а таксама лепш бачныя суседнія будынкі.

Будынак у цэнтры. Бачна толькі крыху дзверы і аканіцу

Пра ўладальніцу аптэчнай крамы Сору-Двэйру Матук яшчэ вядома, што нарадзілася яна 2 красавіка 1896 г. у Ашмянах у сям'і Файвуша і Хаі-Бэйлы. 9 сакавіка 1930 г. у Вільне яна выйшла замуж за Шэвеля Баркіна з мястэчка Дунілавічы. Станам на 1938 г. яны жылі па адрасе вуліца Жалігоўскага, 1.

Спасылка на яшчэ адзін будынак з артыкула С.Сергачова - Будынак пры ўваходзе на яўрэйскія могілкі.

Надгробие на могиле Гинды Стругач

Рядом с уникальным надмогильным памятником Льва (Лейбы) Давидовича Стругача (1842-1906) сохранился постамент другого памятника на котором выбиты года "1842-1923". Верхняя часть памятника, как видно на фото, отсутствует.

В некоторых источниках указано, что это могила жены Лейбы Стругача - Гинды (Елены). Однако убедительных доказательств этому не приводилось.

С помощью сайта polona.pl удалось найти дату смерти Гинды Стругач. В одном из номеров приложения к газете министерства юстиции было опубликовано объявление о поиске наследников Гинды / Елены Стругач (дочери Мойши, умершей 16.09.1923 в Ошмянах) для того, что бы они предъявили свои права на оставшуюся после неё недвижимость в г. Ошмяны на ул. Желиговского.

Obwieszczenia Publiczne : dodatek do Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości. R.8, № 86 (27 września 1924) (ссылка)

И, как оказалось, верхняя часть памятника не уничтожена. Она лежит недалеко от постамента. 

Верхняя часть памятника -  в нижней левой части фотографии

Медальон с изображением Гинды, к сожалению, не сохранился. И не понятно вся ли это верхняя часть или возможно были ещё какие-то элементы. Рассмотреть можно только переднюю часть памятника, так как он погружён в землю.

Надписи сохранились хорошо. С помощью Google Translate удалось перевести большую часть текста.

Наибольшие сложности возникли с переводом нижней строки, поэтому не исключено, что она переведена неточно. 7 тишрея 5684 года еврейского календаря соответствует 17 сентября 1923 года григорианского календаря.

В таком состоянии памятник уже давно. Так как на снимке в книге "Ashmiany Memorial Book" (1969 г.) на постаменте верхней части уже нет.

Фотография на странице 477

Ксёндз Казімір Сайкоўскі. Паходжанне

У гэтым артыкуле разгледжана некалькі фактаў з біяграфіі ксяндза Казіміра Сайкоўскага, які быў пробашчам ашмянскага касцёла больш за 30 гадоў (1870-1901).

Подпіс кс. Сайкоўскага

На ашмянскіх каталіцкіх могілках ёсць магіла Сайкоўскага. Помнік захаваўся ў добрым стане, але, на жаль, страчаны медальён з выявай ксяндза.

Інфармацыя з помніка: кс. Казімір Сайкоўскі (ашмянскі дэкан) памёр 21 лістапада 1901, меў 64 гады. Значыць нарадзіўся ён каля 1837 г.

Побач з ім пахавана Марыя Сайкоўскага, якая памерла 21 верасня 1897 г., мела 86 гадоў (нарадзілася каля 1811 года). Гэта, як зразумела з яе ўзросту, напэўна, маці Казіміра.

Як звалі бацьку Казіміра, можна даведацца з "Памятнай кніжкі Віленскай губерніі за 1899 год". Ва ўсіх астатніх кніжках імя па бацьку ў ксяндзоў звычайна не пазнчалася, і толькі ў гэтай адмечана, што Казімір быў Георгіевіч. Значыць бацьку яго звалі Георгій (Юрый/Ежы).

Урывак з Памятнай кніжкі за 1899

На сайце geneteka.genealodzy.pl індэксаваны запіс аб нараджэнні нейкага Казіміра Сайкоўскага, які якраз нарадзіўся ў 1837 г. і меў бацькоў Ежы і Марыю (Марыяну). Усё як у вышейзгаданых звестках, таму з вялікай верагоднасцю гэты запіс можна аднесці да ашмянскага дэкана. Нарадзіўся ён 1 мая 1837 г. у Вільні, меў двайное імя - Казімір-Каетан. Бацькі - дваране Сайкоўскія Ежы і Марыяна (Шостак). Ахрышчаны ў касцёле Св. Яна 9 чэрвеня 1837 г.. Хросныя бацькі: Мікалай Маліноўскі (пракуратар мапы? Радзівілаўскай) і Марыя Гуттава (з Рэферув); асістэнты: Эмануэль Глюксберг (сакратар пракуратарскі) і Ганна Маліноўская (з Гуттаў).

Хросны бацька Казіміра Сайкоўскага - Мікалай Маліноўскі (1799-1865). Гэта вядомы гісторык і археограф. Яго жонка Ганна (асыстэнка на хросце) была дачкой знакамітага віленскага фармацэўта Ежы Гутта (1769-1836). Хросная маці - Марыяна-Марыя-Габрыеля Рэфероўска (1810-1846) была жонкай Аляксандра Гутта (брата Ганны Маліноўскай). Асыстэнт Генрык Эмануэль Глюксберг (1802-1870) - вядомы кнігагандлёвец.

Мікалай Маліноўскі

Таксама індэксаваны запіс шлюбу бацькоў Казіміра Сайкоўскага. 29 чэрвеня 1836 г. у віленскім касцёле Св. Яна ўступілі ў шлюб дваране Ежы Сайкоўскі (41 год, сын Ежы С. і Ганны Скараход) і Марыяна Шымакувна (23 гады, дачка Казіміра Ш. і Кацярыны Дабравольскай). Сведкі: Аўгустын Клуцэвіч, Тамаш Шчуроўскі, Юстын Нарвойш, Адам Зенкевіч.

Атрымліваецца, Марыяна нарадзілася каля 1813, што блізка да гадоў з надмагільнага помніка (каля 1811).

Фотагісторыя (7)

У суполцы Facebook "Oszmiana" даўно быў апублікаваны фотаздымак, часоў ІІ-ой сусветнай вайны, з подпісам "Oszmiana, Verlassener Russen-panzer" ("Ашмяны, пакінуты рускі танк"). На фотаздымку тры нямецкія жаўнеры аглядаюць савецкі танк БТ-7. Танк стаіць на нейкай вуліцы на якой бачны некалькі непрыкметных драўляных будынкаў. Першапачаткова было складана вызначыць, што гэта за месца.

Oszmiana, Verlassener Russen-panzer

У 2021 г. выйшла кніга Ўладзіміра Ліхадзедава "Ашмяны і ваколіцы. Падарожжа ў часе", у якой быў змешчаны цікавы здымак часоў І-ай сусветнай вайны. На гэтым фотаздымку нямецкія салдаты маршыруюць з аркестрам, з чаго можна зрабіць выснову, што  гэта адна з галоўных вуліц горада: Віленская (Жалігоўскага), Жупранская (Пілсудскага), або Гальшанская.

У кнізе здымак падпісаны як "Ашмяны. Кайзераўскія салдаты 1916-1917 гады"

Параўноваючы два гэтых здымка, асабліва фрагмент, які прыведзены ніжэй, можна з вялікай верагоднасцю вызначыць, што яны зроблены на адной вуліцы.

Падобны будынак на двух фотаздымках

На другім фотаздымку звяртае на сябе ўвагу будынак на далёкім плане. Гэта дастаткова распаўсюджаны тып будынка ў Ашмянах, напрыклад, вельмі падобны дом захаваўся на рагу вуліц Гальшанскай і Камсамольскай. Але ўлічваючы іншыя здымкі гэтага месца, было дакладна вызначана, што гэта будынак на вуліцы Чырвонаармейскай, 8 (былая Віленская, пасля Жалігоўскага). 

Будынак з іншага ракурсу

Для апазнавання гэтага месца карысным аказалась відэазапіс Арана Бароўскага 1930-ых гг. Там ёсць некалькі кадраў, якія былі зроблены, напэўна, на вуліца Жалігоўскага.

Склейка некалькіх кадраў з відэазапісу

Нескладана апазнаць, што хатка злева - гэта крайні справа будынак з першага фотаздымка. 

І ўсе пытынні аб тым, дзе быў зроблены гэты здымак зніклі, калі быў апублікаваны яшчэ адзін фотаздымак гэтага танка толькі з іншага ракурса.

Фотаздымак, які быў апублікаваны ў суполцы Facebook "Ашмянская генеалогія/Genealogia oszmiańska" Святланай Чарняк

На заднім плане бачна два будынкі, якія знаходзіліся на перакрыжаванні вуліц Чырвонаармейская і Міцкевіча. Убачыць іх яшчэ можна на дзвюх здымках часоў І-ай сусветнай вайны.

Ніжэй на аэраздымку 1944 г. пазначаны месца адкуль былі зроблены фотаздымкі, а таксама дзе знаходзіліся будынкі. Большасць хатак, як бачна з аэраздымка, было знішчана падчас ІІ-ой сусветнай вайны. Фрагмент аэраздымка ўзяты з артыкула "5 танковая дивизия, 25 июня 1941 г.,  ч.1" (блог polarfuchs-1.livejournal.com)

Блакітным колерам пазначаны будынкі, якія былі знішчаны, чырвоным - захаваўшыяся

Фелікс Сабалеўскі. Некралог

Паведамленне аб смерці ашмянскага ўрача Фелікса Сабалеўскага ў газеце "Kurjer Warszawski" №80 ад 8 кветня 1862 г. (спасылка).

"У павятовым горадзе Ашмяна 3-га сакавіка памёр святой памяці Фелікс Сабалеўскі – доктар медыцыны і хірургіі, надворны саветнік, студэнт былога Віленскага універсітэта, улюбёнец тагачаснага прафесара Анджэя Снядэцкага. Ён быў ашмянскім павятовым доктарам на працягу 29 гадоў. Усё сваё жыццё ён прысвяціў на карысць чалавецтва, заваяваў сэрца кожнага, усе яго шкадуюць. І бедны клас людзей Ашмяны і ваколіц аплаквае яго смерць, з болем успамінаючы, як ён, не аднойчы ўначы, выкліканы да хворага, без усякай прыкрасці, не зважаючы на карысць, спяшаўся аказаць медыцынскую дапамогу. А лепшым доказам таго, як любілі яго людзі, было тое, што калі мінулай вясной здароўе доктара Сабалеўскага пачало пагаршацца, грамадзяне, якія сабраліся на выбары павятовага маршалка ў Ашмяне, склаліся значнай сумай грошай, атрымалі дазвол ад урачэбнай улады і пашпарт ад Урада, і неадкладна адправілі яго на замежныя мінеральныя воды, дзе святой памяці Сабалеўскі правёў усё лета, а ўвосень вярнуўся да сям’і. На жаль! Толькі на выгляд здавалася, што здароўе яго палепшылася, але сiлы вiдавочна пачалi пакiдаць яго, усё больш узмацнялiся болi ў грудзях, з якiмі нічога не атрымалася зрабіць за усю мінулую суровую зiму. Ён памёр, пакінуўшы мілую памяць пра сябе для тых, хто ведаў яго, ён быў найлепшым мужам і бацькам, быў таварыскім і добрым. Яго заўчасная смерць пакідае ў няўцешным горы яго шаноўную жонку і дзвюх дачок. – К."

Дапаўненне да некралога:

Запіс аб смерці Фелікса Сабалеўскага

З запісу аб смерці таксама можна даведацца, што Феліксу было 56 гадоў, пасля сябе пакінуў удавой  Елену з Казакевічаў і дзвюх дачок Алімпію і Стэфанію. Пра Алімпію вядома, што яна нарадзілася ў 1836, яе мужа быў, напэўна, Ігнацы Жараўскі. Другая дачка Стэфанія-Эдуарда нарадзілася ў 1841, выйшла за Зыгмунта Марціноўскага. У Фелікса і Елены яшчэ было некалькі памерлых дзяцей: Эмілія-Паўліна (нар. 1838), Уладзіслава (нар. 1839), Напалеон-Ян (нар. 1843) і Ядзвіга-Габрыеля (нар. 1846). Жонка Фелікса Елена памерла ў 1865, пахавана ў Ашмянах. А з Памятных кніжак вядома як звалі бацьку Фелікса - Мацей.

Магіла Фелікса і яго жонкі знаходзіцца недалёка ад увахода на могілкі, побач ад магілы Аўгуста Рэнарда (спасылка).