Надгробие на могиле Гинды Стругач

Рядом с уникальным надмогильным памятником Льва (Лейбы) Давидовича Стругача (1842-1906) сохранился постамент другого памятника на котором выбиты года "1842-1923". Верхняя часть памятника, как видно на фото, отсутствует.

В некоторых источниках указано, что это могила жены Лейбы Стругача - Гинды (Елены). Однако убедительных доказательств этому не приводилось.

С помощью сайта polona.pl удалось найти дату смерти Гинды Стругач. В одном из номеров приложения к газете министерства юстиции было опубликовано объявление о поиске наследников Гинды / Елены Стругач (дочери Мойши, умершей 16.09.1923 в Ошмянах) для того, что бы они предъявили свои права на оставшуюся после неё недвижимость в г. Ошмяны на ул. Желиговского.

Obwieszczenia Publiczne : dodatek do Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości. R.8, № 86 (27 września 1924) (ссылка)

И, как оказалось, верхняя часть памятника не уничтожена. Она лежит недалеко от постамента. 

Верхняя часть памятника -  в нижней левой части фотографии

Медальон с изображением Гинды, к сожалению, не сохранился. И не понятно вся ли это верхняя часть или возможно были ещё какие-то элементы. Рассмотреть можно только переднюю часть памятника, так как он погружён в землю.

Надписи сохранились хорошо. С помощью Google Translate удалось перевести большую часть текста.

Наибольшие сложности возникли с переводом нижней строки, поэтому не исключено, что она переведена неточно. 7 тишрея 5684 года еврейского календаря соответствует 17 сентября 1923 года григорианского календаря.

В таком состоянии памятник уже давно. Так как на снимке в книге "Ashmiany Memorial Book" (1969 г.) на постаменте верхней части уже нет.

Фотография на странице 477

Ксёндз Казімір Сайкоўскі. Паходжанне

У гэтым артыкуле разгледжана некалькі фактаў з біяграфіі ксяндза Казіміра Сайкоўскага, які быў пробашчам ашмянскага касцёла больш за 30 гадоў (1870-1901).

Подпіс кс. Сайкоўскага

На ашмянскіх каталіцкіх могілках ёсць магіла Сайкоўскага. Помнік захаваўся ў добрым стане, але, на жаль, страчаны медальён з выявай ксяндза.

Інфармацыя з помніка: кс. Казімір Сайкоўскі (ашмянскі дэкан) памёр 21 лістапада 1901, меў 64 гады. Значыць нарадзіўся ён каля 1837 г.

Побач з ім пахавана Марыя Сайкоўскага, якая памерла 21 верасня 1897 г., мела 86 гадоў (нарадзілася каля 1811 года). Гэта, як зразумела з яе ўзросту, напэўна, маці Казіміра.

Як звалі бацьку Казіміра, можна даведацца з "Памятнай кніжкі Віленскай губерніі за 1899 год". Ва ўсіх астатніх кніжках імя па бацьку ў ксяндзоў звычайна не пазнчалася, і толькі ў гэтай адмечана, што Казімір быў Георгіевіч. Значыць бацьку яго звалі Георгій (Юрый/Ежы).

Урывак з Памятнай кніжкі за 1899

На сайце geneteka.genealodzy.pl індэксаваны запіс аб нараджэнні нейкага Казіміра Сайкоўскага, які якраз нарадзіўся ў 1837 г. і меў бацькоў Ежы і Марыю (Марыяну). Усё як у вышейзгаданых звестках, таму з вялікай верагоднасцю гэты запіс можна аднесці да ашмянскага дэкана. Нарадзіўся ён 1 мая 1837 г. у Вільні, меў двайное імя - Казімір-Каетан. Бацькі - дваране Сайкоўскія Ежы і Марыяна (Шостак). Ахрышчаны ў касцёле Св. Яна 9 чэрвеня 1837 г.. Хросныя бацькі: Мікалай Маліноўскі (пракуратар мапы? Радзівілаўскай) і Марыя Гуттава (з Рэферув); асістэнты: Эмануэль Глюксберг (сакратар пракуратарскі) і Ганна Маліноўская (з Гуттаў).

Хросны бацька Казіміра Сайкоўскага - Мікалай Маліноўскі (1799-1865). Гэта вядомы гісторык і археограф. Яго жонка Ганна (асыстэнка на хросце) была дачкой знакамітага віленскага фармацэўта Ежы Гутта (1769-1836). Хросная маці - Марыяна-Марыя-Габрыеля Рэфероўска (1810-1846) была жонкай Аляксандра Гутта (брата Ганны Маліноўскай). Асыстэнт Генрык Эмануэль Глюксберг (1802-1870) - вядомы кнігагандлёвец.

Мікалай Маліноўскі

Таксама індэксаваны запіс шлюбу бацькоў Казіміра Сайкоўскага. 29 чэрвеня 1836 г. у віленскім касцёле Св. Яна ўступілі ў шлюб дваране Ежы Сайкоўскі (41 год, сын Ежы С. і Ганны Скараход) і Марыяна Шымакувна (23 гады, дачка Казіміра Ш. і Кацярыны Дабравольскай). Сведкі: Аўгустын Клуцэвіч, Тамаш Шчуроўскі, Юстын Нарвойш, Адам Зенкевіч.

Атрымліваецца, Марыяна нарадзілася каля 1813, што блізка да гадоў з надмагільнага помніка (каля 1811).

Фотагісторыя (7)

У суполцы Facebook "Oszmiana" даўно быў апублікаваны фотаздымак, часоў ІІ-ой сусветнай вайны, з подпісам "Oszmiana, Verlassener Russen-panzer" ("Ашмяны, пакінуты рускі танк"). На фотаздымку тры нямецкія жаўнеры аглядаюць танк, напэўна, гэта лёгкі савецкі танк ТБ-7. Танк стаіць на нейкай вуліцы на якой бачны некалькі непрыкметных драўляных будынкаў. Першапачаткова было складана вызначыць, што гэта за месца.

Oszmiana, Verlassener Russen-panzer

У 2021 г. выйшла кніга Ўладзіміра Ліхадзедава "Ашмяны і ваколіцы. Падарожжа ў часе", у якой быў змешчаны цікавы здымак часоў І-ай сусветнай вайны. На гэтым фотаздымку нямецкія салдаты маршыруюць з аркестрам, з чаго можна зрабіць выснову, што  гэта адна з галоўных вуліц горада: Віленская (Жалігоўскага), Жупранская (Пілсудскага), або Гальшанская.

У кнізе здымак падпісаны як "Ашмяны. Кайзераўскія салдаты 1916-1917 гады"

Параўноваючы два гэтых здымка, асабліва фрагмент, які прыведзены ніжэй, можна з вялікай верагоднасцю вызначыць, што яны зроблены на адной вуліцы.

Падобны будынак на двух фотаздымках

На другім фотаздымку звяртае на сябе ўвагу будынак на далёкім плане. У Ашмянах ёсць стары падобны будынак на вуліцы Чырвонаармейскай (былая Віленская, пасля Жалігоўскага). Але гэта дастаткова распаўсюджаны тып будынка ў Ашмянах, таму сцвярджаць, што гэта менавіта ён скаладана.

Будынак з іншага ракурсу

Для апазнавання гэтага месца карысным аказалась відэазапіс Арана Бароўскага 1930-ых гг. Там ёсць некалькі кадраў, якія былі зроблены, напэўна, на вуліца Жалігоўскага.

Склейка некалькіх кадраў з відэазапісу

Нескладана апазнаць, што хатка злева - гэта крайні справа будынак з першага фотаздымка. 

Таксама з гэтага відэа бачна, што будынак знаходзіўся на перакрыжаванні. На вуліцы Жалігоўскага было падобнае перакрыжаванне з вуліцай Садовай. Гэта перакрыжаванне не захавалася, у савецкія часы на яго месцы быў узведзены шматпавярховы будынак.

Фрагмент польскай міжваенай карты. Зялёны - вул. Жалігоўскага, блакітны - вул. Садовая, жоўты - вул. Адама Міцкевіча. Чырвоным пазначана меркаванае месца будынкаў з прыведзеных вышей фотаздымкаў

Ніжэй на карце пазначаны меркаваныя месцы будынкаў (1-6) і кропкі адкуль былі зроблены фотаздымкі (І, ІІ). Заўвага: магчыма паміж будынкамі 1 і 2 знаходзіўся яшчэ адзін будынанк.

Большасць гэтых будынкаў былі верагодна знішчаны падчас ІІ-ой сусветнай вайны, бо на аэраздымку 1944 г. на перакрыжаванні вуліц Жалігоўскага і Садовай пабудоў амаль няма.