У дасавецкія часы гандлёвыя рады былі неад'емнай часткай гарадоў і мястэчак. Яны размяшчаліся часцей на цэнтральнай плошчы населенага пункта. Ашмянскія гандлёвыя рады таксама знаходзіліся на цэнтральнай Рыначнай плошчы (сёння - плошча 17 верасня). Раней у цэнтры плошчы знаходзілася драўлянная ратуша (хутчэй за ўсё была знішчана ў пач. XIX ст.). Мураваныя гандлёвыя рады з'явіліся ў Ашмянах прыкладна ў другой палове XIX ст., так як на плане цэнтра Ашмянаў 1866 г. яны адсутнічалі, а іх функцыю выконвалі сталыя і пераносныя гандлёвыя лаўкі (месціліся каля дамініканскага касцёла).
Гандлёвыя рады можна сустрэць на некаторых фотаздымках горада:
Фотаздымак часоў 1-й Сусветнай вайны
|
|
 |
 |
 |
 |
Але найбольш дэталёва рады можна разгледзіць на відэа 30-ых гг.: (1) і (2)
На аснове здымкаў і відэа я паспрабаваў зрабіць мадэль радоў:
Вядомы ўладальнікі крамаў, якія знаходзіліся ў радах за 1880-е гг. (паводле газеты "Виленскія губернскія вѣдомости"). Усе яны былі яўрэямі. За кожны сажань гандляры плацілі гораду па 1 рублю.
Спіс уладальнікаў крамаў за 1884-89гг.
Рады мелі дзве шырэнгі, не падобныя адна на другую, так як усходняя шырэнга была пабудавана ў канцы XIX ст., а заходняя - у міжваены час.
Спіс уладальнікаў крамаў за 1884-89гг.
1
|
Іцка Саладуха
|
7р.10к.
|
2
|
Іцка Крэмер
|
5р.20к.
|
3
|
Аўсей Гейман
|
5р.20к.
|
4
|
Абрам Шрыр
|
4р.55к.
|
5
|
Юдэль
Вакс
|
4р.55к.
|
6
|
Мэер
Меламед
|
4р.80к.
|
7
|
Данііл
Крэмер
|
5р.25к.
|
8
|
Лэйзер
Гурвіч
|
5р.25к.
|
9
|
Іцка
Шварц
|
5р.90к.
|
10
|
Абрам Піктушанскі
|
5р.90к.
|
11
|
Блюм Баран
|
4р.85к.
|
12
|
Шая Рабіновіч
|
4р.85к.
|
13
|
Шымель
Гурвіч
|
4р.85к.
|
14
|
Звулін
Зысковіч (1884-86)
|
4р.85к.
|
Рівка Каган (1887-89)
|
||
15
|
Шымель Богад
|
4р.85к.
|
16
|
Эстэр
Левін
|
5р.90к.
|
17
|
Хаім
Гурвіч
|
10р.40к.
|
18
|
Цымбаліст
|
4р.50к.
|
19
|
Лейба Вакс
|
4р.80к.
|
20
|
Блоштэйн
|
5р.20к.
|
21
|
Юдэль
Вакс
|
5р.20к.
|
22
|
Бэйкінштад
|
5р.20к.
|
23
|
Гірша Эпель
(1884)
|
5р.20к.
|
Аран Агніст (1885-89)
|
||
24
|
Іцка Саладуха
(з 1886)
|
10р.00к.
|
Разам
|
134р.64к.
|
Рады мелі дзве шырэнгі, не падобныя адна на другую, так як усходняя шырэнга была пабудавана ў канцы XIX ст., а заходняя - у міжваены час.
У пасляваенныя гады гандлёвыя рады былі знішчаны, а на іх месцы з'явіўся сквер.
У Беларусі гандёвыя рады захаваліся ў Пружанах, Навагрудку, Барысаве і інш. Таксама ёсць рады і ў Гальшанах.
